Çamlıdere, Cumhuriyet döneminde kurulan ilçelerdendir. Çamlıdere ilçe merkezinin belgelere dayalı kısa tarihi hikayesi şöyledir:
Kuz Viran Köyü:
Asya’da başlayıp, Anadolu’ya kadar uzanan Moğol istilası sonucu Semerkand, Buhara, Horasan ve İran bölgesinde bulunan “Seyyid”, “Bekri” ve “Faruki” şecereli aileler Anadolu’ya, özellikle batıya doğru hicret eder. Oğuz Türkmen boyları bu aile fertlerini kendilerine rehber edinirler ve varlıklarını iki cihanda da büyük bir nimet olarak kabul ederler.
Semerkand şehrinden ve Hz. Ömer (r.a)’in soyundan Şeyh Ali ailesi ile birlikte bölgeye gelir ve yerleşir. Şeyh Ali’nin bölgeye yerleşmesi tahminen Ankara Savaşı’ndan sonradır. Şeyh Ali’nin Çamlıdere bölgesinde ki hayatı ile ilgili ilk belge 1463 yılına ait Ankara Tahrir Defteri’dir.
1571 yılında ise Şeyh Ali Semerkandi hazretlerinin soyundan gelenelerin sayısı onyedi kişi olup, her türlü vergiden muaf tutulurlar. Şeyh Ali Semerkandi hazretlerine atfedilen, “
Sığırcık Suyu” olarak anılan ve tescilli olan bu suyun kullanım hakkı şeyhin evlatlarına verilir. Bu suyu almak için Kırım’dan, Balkanlar’dan ve diğer vilayetlerden özel heyetler Kuz Viran Köyü’ne gelir. Bu özelliğinden dolayı da Kuz Viran Köyü, “
Kuzviran Şeyhler” ve daha sonra da “
Şeyhler” adını alır.
Kuzviran Şeyhler Köyü:
Zaman içinde Şeyhler Köyü’nde nüfus çoğalır ve çevre köylerden gelen aileler yerleşir. Şeyh Ali Semerkandi Dergahı’nda tasavvufi hayat devam eder. Şeyhler Köyü aynı zamanda bölgenin bir ilim merkezi olur.
Şeyh Ali Semerkandi hazretleri evladından çok sayıda alim yetişir. Hatta Şeyh’in evladından bazı aile reisleri irşad amaçlı olarak hicret eder ve Yabanabad kazasının diğer köylerine yerleşerek dergah kurarlar.
Maktul Mustafa Paşa, Şeyhler Köyü’nde bir cami yaptırır ve vakıf kurar. Vakıf kayıtlarında ve 1837 tarihli bir belgede “Yabanabad kazasına tabi Şeyhler köyünde Maktul Mustafa Paşa Camii müezzinliğinin tevcihi”ne rastlıyoruz.
1840 yılında Yabanabad kazasının nüfusu en yoğun yerleşmesi olan Şeyhler Köyü’nde 123 vergi hanesi ikamet etmektedir.
“Sipahilik” olan Şeyhler Köyü’nde 1840 yılında bir medrese ile ilköğretim eğitimi veren bir sıbyan mektebi bulunmaktadır. 1840 yılı Şeyhler Köyü Temettuat Defteri’nde şu ifade yazılıdır:
“Karye-i mezkur sükkanı Hazret-i Ömeru’l-Faruk radıyallahü anhü Efendimiz hazretlerinin rabiatü’l-veled saadetleri Kutbu’l-arifin Gavsü’l-arifin Şeyh Ali kaddese sırruhü efendimiz hazretlerinin sülale-i tahirelerinden olub Sığırcık Suyu’na memur bulunmuş olduklarından ve bi mucibi talimatı seniyye evladı müşarün ileyhimden gayrane ve vakıf araziye mutasarrıf olanlarının arazileriyle arazilerinden hasıl olduğu temettuatları gösterilerek terkim olunmuş olmağla şerh verildi.”
1888 yılında Demirciviran Köyü’nde bulunan Şorba nahiye merkezinin Şeyhler Köyü’ne nakli talep edilir. Talep hakkında şu cevap verilir: “Şeyh Ali Semerkandi evladından olduklarını beyanla nüfus ve mülklerinin yazılmasına karşı çıkan Şeyhler karyesi ahalisine gerekli tebliğatın icrasıyla bir komisyon teşkil edildiği ve Şurba nahiye merkezinin Şeyhler karyesine nakli talebinin reddi.”
1899 yılında Fatih Dersiamlarından Mehmed Şakir Efendi ahali adına, Pazar kasabasında bulunan Yabanabad kaza merkezinin eskiden olduğu gibi Kızılcaviran Kaplıca Köyü’ne veya Şeyhler kasabasına nakli için Ankara Vilayeti’ne dilekçe verir. Bu belgede zikredilen “eskiden olduğu gibi” ibaresinden Kızılcaviran ve Şeyhler köylerinin Yabanabad kaza merkezliği yaptığını anlıyoruz. 1899 tarihli bir haritada ise Şorba nahiye merkezi Demirciviran Köyü’ndedir.
1900 yılında Yabanabad kazasına bağlı Şorba nahiyesinin merkeze uzaklığı sebebiyle müşkilata düşülen tahsilat, umur-ı askeriye ve muamelat-ı inzibatiyenin kolaylaşması için Şeyhler karyesine nakli talep edilir. Aynı yıl Şeyhler Köyü’nde bir Rüşdiye mektebi açılması talep edilir. Bu talep üzerine Vilayetten şu cevap gelir: “Şorba nahiyesinin Şeyhler karyesinde rüşdiye açılması için tahsisat verilmesiyle muallim ve bevvab (hizmetli) tayini talebi hususlarında gereği yapılmak üzere öncelikle Şorba nahiyesinin nüfusu, okulları ve talebe sayısı hakkında bilgi verilmesi”.
Şorba Nahiyesi:
1907 yılından sonra Şeyhler Köyü Yabanabad kazası Şorba nahiyesi merkezi olur.
1908 tarihli bir belgede “Şorba nahiyesi merkezi olan Şeyhler karyesinin büyüklüğü nedeniyle bir belediye teşkil edilmesi talep olunduğundan Şura-yı Devletçe gereğinin yapılması” istenir. Pazar Köyü’nde bulunan nahiye merkezinin Şeyhler Köyü’ne taşınması üzerine Ömer Efendi açıkta kalır ve nahiye müdürlüğüne başkası atanır. “Şorba Nahiyesi Kitabeti ve müdür vekaletinde bulunmuş olup açıkta kalan Ömer Efendi’nin bir nahiye müdürlüğüne tayini talebiyle ilgili Ankara Valiliği’nce gerekenin yapılması” istenir. Daha sonraki yıllarda bölgede “Şeyhler” adında yerleşme ismi çok olduğu için “Ali Dede Şeyhler” adını alır. 1913 tarihli bir belgede “Ankara vilâyeti dahilinde Yabanabad kazası Şorba nahiyesinde yangından zarar gören ahali için gerekli meblağın tesviyesi” istenir.
Cumhuriyet’in ilk yıllarında da Yabanabad (Kızlcahamam) kazası Şorba nahiyesinin idari merkezi olan Ali Dede Şeyhler kasabası bölgede en önemli yerleşme birimidir.
1928 yılında Yabanabad kazası Şorba (Ali Dede Şeyhler) nahiyesine bağlı köyler şunlardır:
Ahatlar, Acıca (Atça), Ada, Akkaya, Alakoç, Eldelek, Elmalı, Elvanlar, Alviran (Elviran), Üreğil, Özmüş, Evecik (Üyücek), İnceöz, Bardakçılar, Bayındır, Berçin Yayalar, Buğralar, Bükeler, Peçenek, Pelidçik, Tahtalar, Çamköy, Çatak (Berçinçatak), Çukurviran (Çukurören), Dereneci, Süleler, Şahinler, Şayi (Dörtkonak), Şeyhler Yayalar, Sarıkavak, Sorgun, Tatlak, Dağkuzviran (Dağkuzören), Doğancı, Doğanlar, Doymuş, Osmansin, Ali Dede Şeyhler (Çamlıdere), Avdan, Ayvaşıklar (Avşarlar), Kızık, Kusura (Kuyubaşı), Kalemler, Kınık, Kuşcular, Kıreneci (Gökbel), Kebeler (Gebeler), Kürd (Yediören), Müsellim, Mudrıb Ağacin, Mişeler (Meşeler), Viranköy (Örenköy), Yahşihan ve Yılanlı.
1929 yılında Ali Dede Şeyhler kasabasında ilkokul açılarak eğitime başlar.
Çamlıdere Bucağı:
1930 yılında Mülki teşkilatlanmada yeni değişiklikler yapılır. Yabanabad kazasının adı “Kızılcahamam” olarak değiştirilir. Kızılcahamam kazasına bağlı bazı köyler Çankırı-Orta kazası ile Çubuk ve Ayaş kazalarına bağlanır. Pazar, Güvem ve Çeltikçi köyleri ile daha önce nahiye merkezi olan Şeyhler (Şorba) “bucak” idari merkezi yapılır. Bucak merkezlerine Bucak Müdürü görevlendirilir ve Jandarma Karakolu konuşlandırılır, PTT acentalığı ile sağlık ocağı açılır. 1935 yılında “Çamlıdere” adını alır. 1948 yılında Çamkoru Orman Şefliği ile Peçenek Orman Şefliği kurulur.
Çamlıdere İlçesi:
Kızılcahamam ilçesine bağlı olan Çamlıdere nahiyesi, 02.12.1953 tarih ve 6191 sayılı kanunla ile 1953 yılında ilçe merkezi olur.
Kanun metni şöyledir: “Ankara’da Çamlıdere, Erzurum’da Horasan adıyla iki yeni kaza kurulması.”
1964 yılında orta okul, 1975-1976 yıllarında da lise seviyesinde eğitim ve öğretime başlanılmıştır. 1958 yılında Çamlıdere Orman Şefliği, 1973 yılında da Benliyayla Orman Şefliği kurulur. 1979 yılında üç katlı Hükümet Konağı hizmete açılır.
* Daha geniş bilgi için bak: Abdülkerim Erdoğan, Geçmişten Günümüze Kızılcahamam-Çamlıdere, Esyav Yayınları, Ankara, 2010.; Abdülkerim Erdoğan, Şeyh Ali Semerkandi ve Sığırcık Suyu, Reyahan Yayınları, Ankara, 2010.
ÇAMLIDERE İLÇESİNİN YAŞANMIŞ TARİHİNİ VE KÜLTÜRÜNÜ İHTİVA EDEN YENİ BİR PRESTİJ ESER ÇALIŞMASINA BAŞLAMIŞ BULUNUYORUZ.
BU ESER YAKLAŞIK 500 SAYFA CİVARINDA OLACAK VE ÇAMLIDERE KÖYLERİNİN TEMETTUAT DEFTERLERİ ASILLARI İLE BİRLİKTE YAYINLANACAKTIR.
YAYINA HAZIRLANAN BU ESERİMİZ İSE ÇAMLIDERE BELEDİYE BAŞKANLIĞI'NCA YAYINLANACAKTIR.
Abdulkerim Erdoğan Bey'in Ankara Sevdam sitesinden alıntıdır.
